Ciemierniki to mrozoodporne byliny należące do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Ich popularność jest wynikiem dość nietypowego terminu kwitnienia. Pierwsze kwiaty pojawiają się, bowiem od połowy zimy aż do wiosny. Te delikatne, ale i wytrzymałe roślinki budzą się do życia właśnie w momencie, gdy cały świat spowija mroźny wiatr i śnieg.
Należąc do długowiecznych bylin, rosną dość wolno, z wiekiem tworzą jednak duże kępy, mające w czasie kwitnienia nawet do 30 pędów kwiatowych. Ich kubkowate lub talerzykowate, białe, podbarwione zielenią lub purpurą, cieniowane lub kontrastowo nakrapiane, kwiaty z pewnością staną się niezwykłą ozdobą zimowych ogrodów.
Ciemierniki to również wspaniałe rośliny rabatowe, używane zarówno do nasadzeń naturalistycznych, ogrodów skalnych, jak i balkonowych pojemników. Kwiaty ciemierników odznaczają się dość dużą trwałością, z powodzeniem, więc ścięte doskonale nadadzą się do ozdoby naszych domów.
Stanowisko
Pod uprawę ciemierników powinniśmy wybierać miejsce ciepłe, zaciszne, lekko ocienione lub cieniste, osłonięte koronami drzew lub krzewów. Zadbajmy by gleba na ich stanowisku była żyzna, gliniasta, wapienna, stale umiarkowanie wilgotna, zdrenowana, o sporej zawartości wapnia. Tuż przed sadzeniem warto wysypać na dno dołka warstwę piasku, służącego jako drenaż, a do przekopanej gleby dodać gliny i wapna. Ziemię warto wzbogacić w próchnicę, dodając do niej kompostu, bądź dobrze rozłożonego obornika. Sadząc roślinę zwróćmy uwagę na właściwy dobór miejsca. Wrażliwe na uszkodzenia korzeni ciemierniki źle znoszą przesadzanie. Ich korzenie ukorzeniają się, bowiem nawet do 3 lat.
Pielęgnacja
Raz do roku zasilmy rośliny nawozem wieloskładnikowym lub też jesienią rozłóżmy wokół nich warstwę dobrze przekompostowanego obornika. Tuż przed porą kwitnienia usuńmy najstarsze liście, umożliwiając pojawiającym się kwiatom lepszy dostęp do słonecznych promieni.
Ciepłe, wilgotne lato sprzyja tworzeniu przez rośliny pąków kwiatowych, natomiast letnia susza wpływa niekorzystnie na kwitnienie ciemierników. Podczas letnich upałów powinniśmy je systematycznie podlewać i dbać o utrzymanie stałej wilgotności gleby.
Szczególną ważną sprawą jest uwaga, jaką należy zwrócić wykonując wszelkie prace pielęgnacyjne przy ciemiernikach. Wszystkie części tych cennych roślin ozdobnych są, bowiem trujące, ich bezpośrednie spożycie grozi zatruciem, a sok może wywoływać powstawanie pęcherzy na skórze. Wszystkie części ciemierników zawierają trującą substancję – heleborynę. Prace pielęgnacyjne przy ciemiernikach wykonujmy, więc zawsze w rękawicach.
Rozmnażanie
Chcąc utrzymać cechy rodzime danej odmiany rozmnażajmy je wegetatywnie, przez podział karp. Praktycznie wszystkie gatunki ciemierników, prócz ciemiernika cuchnącego, można rozmnażać przez podział rozrośniętych kęp roślin. W maju, tuż po kwitnieniu, bądź też na przełomie sierpnia i września, gdy młode liście są już duże i ciemnozielone, najsilniej rozrośnięte karpy podzielmy na 2 lub 3 rośliny potomne. Tylko taki podział zapewni nam zdrową roślinę. Zadbajmy by każda z części miała, co najmniej 2 lub 3 pączki i od 3 do 5 liści. Karpy posadźmy najpierw do pojemników, a po roku wysadźmy je na miejsce stałe, w każdym z etapów dbając o utrzymanie stale wilgotnej gleby. Młode rośliny dość szybko odchorują drastyczny zabieg dzielenia i rozkwitną najprawdopodobniej już najbliższej zimy.
Gatunki ciemierników możemy rozmnażać również z
nasion. Rozmnażając rośliny w ten sposób nigdy nie będziemy mieli jednak gwarancji, że rośliny powtórzą cechy roślin matecznych. Młode mogą, więc różnić się zarówno wyglądem, jak i porą kwitnienia. Tracące bardzo szybko zdolność kiełkowania, nasiona zbierajmy od maja do czerwca i wysiewajmy zaraz po zbiorze do doniczek zagłębionych w osłoniętym miejscu bądź też bezpośrednio do gruntu. Siewki powinny pojawić się wiosną następnego roku, po około 9-10 miesiącach. Rośliny rozkwitną nie szybciej niż po 3 latach od wysiewu.
Gatunki
Najpopularniejszym gatunkiem jest, zwany Różą Bożego Narodzenia,
ciemiernik biały (
Helleborus Niger), najbardziej dostępny i najczęściej uprawiany w naszym kraju, dorastający do 30 centymetrów, ciemnozielony o dużych, skórzastych liściach. Jej łacińska nazwa „Niger” związana jest z barwą korzeni, polska, z barwą kwiatów pojawiających się wczesną wiosną, czasem nawet późną jesienią i pozostających na roślinie do kwietnia, maja.
Jasnozielone kwiaty, dochodzącego nawet do ponad pół metra
ciemiernika cuchnącego (
Helleborus foetidus), rozkwitają od lutego do czerwca. Jedyny wśród ciemierników rozmnażany wyłącznie przez nasiona. Doskonały do ogrodów skalnych. Sproszkowane korzenie ciemiernika cuchnącego były kiedyś używane do wyrobu tabaki, stąd zapewne jego nazwa.
Ciemiernik wschodni (Helleborus orientalis), to roślina o dużych, dłoniastych, ciemnozielonych liściach, dorastająca do 50 centymetrów. Kwitnienie jego zebranych w pąki, jasnoróżowych, czerwonych lub białych, kwiatów przypada, w zależności od warunków pogodowych, na wczesną wiosnę bądź okres zimowy.
Nasz krajowy, bieszczadzki gatunek ciemiernika czerwonawego, czerwieniejącego, bądź purpurowego (
Helleborus purpurascens) posiada przepiękne, skierowane ku dołowi, zebrane po dwa, trzy na pędzie, brudnopurpurowe kwiaty. Podobnie do ciemiernika cuchnącego doskonały do ogrodów skalnych.
Dorastający do 50 cm
ciemiernik korsykański (
Helleborus argutifolius), to roślina o żółtawo-zielonych kwiatach rozwijających się od lutego do kwietnia. Zwiastun kończącej się zimy i symbol budzenia się przyrody do życia. Gatunek odporny na niską temperaturę, wrażliwy jednak na suche, mroźne wiatry.
Do najefektowniejszych stworzonych przez człowiek mieszańców z pewnością zaliczyć można
ciemiernik ogrodowy (
Helleborus x hybridus). Ten powstały ze skrzyżowania kilku dzikich, gatunek ma wiele efektownych odmian o dużych przeróżnej barwy kwiatach.
